विलोम शब्द (Antonyms)
‘हानि लाभ जीवन मरण जस अपजस विधि हाथ।’
‘रामचरितमानस’ के ‘अयोध्याकाण्ड’ की इस पंक्ति में आए शब्द हानि-लाभ, जीवन-मरण, यश- अपयश को यदि आम बोल-चाल की भाषा में बदलें, तो नुकसान फायदा, जीना मरना, नाम बदनामी ये जोड़े एक दूसरे के विपरीत (उलटे) अर्थ दे रहे हैं, जो विपरीतार्थक (The opposite) | विपरीत अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है
विलोम शब्द ऐसे शब्द होते हैं, जो विपरीत अर्थ में प्रयुक्त होते हैं। विलोम शब्द हमेशा सजातीय ही होते हैं अर्थात् संज्ञा का विलोम संज्ञा, सर्वनाम का विलोम सर्वनाम, विशेषण का विलोम विशेषण, क्रिया संज्ञा, का विलोम क्रिया पद और क्रिया-विशेषण का क्रिया-विशेषण होता है। उदाहरण के लिए साकार और निराकार विपरीतार्थक हैं। जन्म का विलोम मृत्यु ठीक विपरीत शब्द है। शब्दों के अपने एक निश्चित अर्थ होते हैं। विपरीतार्थक शब्द अनेक प्रकार से बनते हैं-
(i) उपसर्ग जोड़कर
‘अ‘ उपसर्ग जोड़कर- प्रत्यक्ष से अप्रत्यक्ष, न्याय से अन्याय, लौकिक से अलौकिक, हिंसा से अहिंसा, सामान्य से असामान्य,धार्मिक से अधार्मिक।
‘अप‘ उपसर्ग जोड़कर- यश से अपयश, उत्कर्ष से अपकर्ष, – नान से अपमान, कीर्ति से अपकीर्ति।
‘अन्‘ उपसर्ग जोड़कर- उत्तरित से अनुत्तरित, उदात्त से अनुदात्त, अस्तित्व से अनस्तित्व, अंगीकार से अनंगीकार।
‘निस‘ उपसर्ग जोड़कर- सक्रिय से निष्क्रिय, सशुल्क से निश्शुल्क और सचेष्ट से निश्चेष्ट|
‘निर‘ उपसर्ग द्वारा- साकार से निराकार, सापेक्ष से निरपेक्ष, आदर से निरादर, सामिष से निरामिष, सलज्य से निर्लज्य
‘वि‘ उपसर्ग जोड़कर- राग से विराग देश से विदेश सम्मुख से विमुख, योजन से वियोजन।
‘प्रति‘ उपसर्ग जोड़कर- वादी से प्रतिवादी, आगामी से प्रतिगामी, घात से प्रतिघात रूप से प्रतिरूप, आगमन से प्रत्यागमन।
‘दुर‘ उपसर्ग जोड़कर- सुबोध से दुर्बोध, सुव्यवस्थित से दुर्व्यवस्थित, सज्जन से दुर्जन ।
‘दुस्‘ उपसर्ग जोड़कर-सत्कर्म से दुष्कर्म, सचरित्र से दुश्चरित्र | ‘कु’ उपसर्ग जोड़कर सुपात्र से कुपात्र, सुपुत्र से कुपुत्र, जोड़कर-सुपात्र सुपाच्य से कुपाच्य, सुमार्ग से कुमार्ग।
(ii) उपसर्ग परिवर्तन द्वारा-
संयोग से वियोग, आदान से प्रदान, सुलभ से दुर्लभ, आयात से निर्यात ।
(iii) लिंग परिवर्तन द्वारा-
राजा-रानी, भाई-बहन, वर-कन्या, माता-पिता, बेटा-बेटी।
(iv) प्रत्ययवत् प्रयुक्त शब्द-परिवर्तन द्वारा-
केन्द्राभिगामी- केन्द्रापसारी, दयापूर्ण- दयाशून्य, श्रीयुत श्रीहीन, गतिमान – गतिहीन, गतिविकास- गतिहास |
(v) मिन्न शब्द द्वारा-
लाभ-हानि, मूक- वाचाल, कटु-मधु, गुरु-लघु। इस प्रकार यदि शब्दों के विलोम में परिवर्तन की उपर्युक्त प्रक्रिया को ध्यान में रखते हैं, तो भले ही विलोम शब्द व्यापक हों उनको सरल ढंग से याद रखा जा सकता है।
विलोम शब्दों पर अतिमहत्वपूर्ण परीक्षोपयोगी सामग्री –
शब्द | विलोम |
अनुकूल | प्रतिकूल |
अनेकान्त | एकान्त |
अधिष्ठित | अनधिष्ठित |
अर्जित | अनर्जित / प्रदत्त |
अनैक्य | ऐक्य |
अनावृत | आवृत |
अनुलोम | प्रतिलोम |
अनुग्रह | विग्रह |
अक्षुण्ण | क्षुण्ण |
अपव्ययी | मितव्ययी |
अथ | इति |
अर्पण | ग्रहण |
असीम | ससीम |
अकाल | सुकाल |
अवनि | अम्बर |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
अर्वाचीन | प्राचीन |
अन्तरंग | बहिरंग |
अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
अनुराग | विराग |
अभिसरण | अपसरण |
अनुदार | उदार |
अर्जन | व्ययन |
अधोलिखित | उपरिलिखित |
अनुज | अग्रज |
अल्पायु | दीर्घायु |
अंधेरा | उजाला |
अगला | पिछला |
अचल | सचल |
अन्तर्मुखी | बहिर्मुखी |
अभिमानी | निरभिमानी |
अपेक्षा | उपेक्षा / अनुपेक्षा |
अनभिज्ञ | भिज्ञ |
अत्यन्त | अल्प |
अपकार | उपकार |
अवरोह | आरोह |
अनाहूत | आहूत |
अधिक | न्यून |
अग्र | पश्च |
अधूरा | पूरा |
अधोगामी | ऊर्ध्वगामी |
अधित्यका | उपत्यका |
अस्वीकार | अंगीकार/स्वीकार |
अनवधान | सावधान |
अन्धकार | प्रकाश |
अभिव्यक्त | अनभिव्यक्त |
अधर्म | सधर्म |
अवर | प्रवर |
अनृत | ऋत |
अवाक् | सवाक् |
अवज्ञा | आज्ञापालन |
अभिमुख | प्रतिमुख |
अचिंतनीय | चिंतनीय |
अश्लील | श्लील |
अवशेष | निःशेष |
अमर | मर्त्य |
अंतिम | अनंतिम / प्रथम |
अवतल | उत्तल |
अस्तेय | स्तेय |
अवगत | अनवगत |
-अविकृत | विकृत |
अध्यवसाय | अनध्यवसाय |
अर्पित | ग्रहीत |
अलभ्य | लभ्य / प्राप्य |
अन्तर्साक्ष्य | बहिर्साक्ष्य |
अनुरक्ति | विरक्ति |
अरुचि | सुरुचि |
अमावस्या | पूर्णिमा |
अधम | उत्तम |
अल्पकालीन | दीर्घकालीन |
अगम | सुगम |
अन्त | आदि अनन्त |
अग्नि | जल |
अपमान | सम्मान |
अनातप | आतप |
अभ्यस्त | अनभ्यस्त |
अधुनातन | पुरातन |
अनुरक्त | विरक्त |
अचेतन | चेतन |
अवनत | उन्नत |
अंशत: | पूर्णत: |
अन्दर | बाहर |
अभिशाप | वरदान |
अक्षत | क्षत |
अद्यतन | अनद्यतन / पुरातन |
अधिष्ठित | अनधिष्ठित |
अल्प | प्रचुर |
अस्तित्व | अनस्तित्व |
अपेक्षा | अनुपेक्षा |
अल्पसंख्यक | बहुसंख्यक |
अवर्षण | अनावर्षण |
अंतर्द्वन्द्व | बहिर्द्वन्द्व |
अघोष | सघोष (घोष) |
अकर्मक | सकर्मक |
अनुरूप | प्रतिरूप |
अतिथि | अतिधेय / तिथि |
अदोष | सदोष |
अनुनासिक | निरनुनासिक |
आध्यात्मिक | भौतिक |
आपत्ति | अनापत्ति |
आक्रमण | प्रतिरक्षा |
आयोजन | वियोजन |
आर्द्र | शुष्क |
आरूढ़ | अनारूढ़ |
आवर्तक | विवर्तक |
आविर्भाव | तिरोभाव |
आकर्षण | विकर्षण |
आगामी | विगत |
आचार | अनाचार |
आकांक्षा | अनाकांक्षा |
आवरण | निरावरण |
आपद | निरापद |
आरोहण | अवरोहण |
आवाहन | विसर्जन |
आपूरित | रिक्त |
आहार | निराहार |
आकीर्ण | विकीर्ण |
आकार | निराकार |
आकुंचन | प्रसारण |
आडम्बर | निराडम्बर |
आग्रह | दुराग्रह |
आर्ष | अनार्ष |
आगम | अनागम |
आत्मसंशय | आत्मविश्वास |
आजादी | गुलामी |
आनन्द | शोक |
आधिक्य | अनाधिवय |
आरम्भ | अन्त |
आदान | प्रदान |
आधार | आधेय / लम्ब |
आभ्यन्तर | बाह्य / बाहर |
आय | व्यय |
आक्रामक | आक्रमित |
आत्मनिर्भर | अनुजीवी/ परजीवी |
आलोक | तिमिर |
आकाश | पाताल |
आलसी | कर्मण्य / कर्मठ |
आस्था | अनास्था |
आहत | अनाहत |
आदरणीय | अनादरणीय |
आदिष्ट | निषिद्ध |
इष्ट | अनिष्ट |
इहलोक | परलोक |
ईद | मुहर्रम |
ईप्सित | अनीप्सित |
ईहा | अनीहा |
ईश | अनीश |
उत्तम | अधम |
उद्यमी | निरुद्यम |
उदय | अस्त |
उपमेय | अनुपमेय |
उच्छ्वास | अनुच्छ्वास |
उद्धत | विनत |
उन्नयन | अवनयन |
उन्मुख | विमुख |
उत्कर्ष | अपकर्ष |
उन्मूलन | आरोपण |
उन्नति | अवनति |
उत्थान | पतन |
उपरि | अधः |
उदयाचल | अस्ताचल |
उत्तरायण | दक्षिणायन |
उत्पत्ति | विनाश |
उम्र | सौम्य |
उद्देश्य | निरुद्देश्य |
उज्वल | धूमिल |
उत्सुक | पराभव |
उन्मीलन | अनुत्सुक |
उपमा | निमीलन |
उपार्जित | व्यतिरेक |
उर्वर | अनुपार्जित |
उल्लास | अनुर्वर |
उत्तेजित | अवसाद |
उदासीन | शमित |
उष्ण | आसक्त |
उपचार | शीतल |
उद्गम | विलोपन |
ऊष्मा | शीतलता |
ऋजु | वक्र |
ऋणात्मक | धनात्मक |
एकत्र | विस्तीर्ण |
एक | अनेक |
एड़ी | चोटी |
एकाग्र | चंचल |
एकाधिकार | अनेकाधिकार |
एषणा | अनैषणा |
एकेश्वरवाद | बहुदेववाद |
ऐच्छिक | अनैच्छिक |
ऐहिक | पारलौकिक |
ऐतिहासिक | अनैतिहासिक |
ऐश्वर्य | अनैश्वर्य |
ओजस्वी | निस्तेज |
ओछा | गम्भीर |
औपचारिक | अनौपचारिक |
औचित्य | अनौचित्य |
औरस | दत्तक |
औदार्य | अनौदार्य |
करुण | निष्ठुर |
कर्कश | मधुर |
कव्य | अकथ्य |
कल्पित | यथार्थ |
कृश | पुष्ट |
क्रूरता | करुणा |
क्रमहीन | क्रमबद्ध |
कीर्ति | अपकीर्ति |
कोलाहल | नीरवता / शान्ति |
कलंकित | निष्कलंक |
कर्षण | विकर्षण |
कुव्यवस्था | सुव्यवस्था |
कल्पित | यथार्थ |
कायर | साहसी |
कुरूप | सुन्दर/सुरूप |
कुन्द | तीक्ष्ण |
कर्मण्यता | अकर्मण्यता |
कुमारी | विवाहिता |
कृतज्ञ | कृतघ्न |
कृष्ण | श्वेत |
कुलदीप | कुलांगार |
कुसुम | वज्र |
क्रोध | क्षमा |
कलयुग | सतयुग |
कृत्रिम | स्वाभाविक / प्राकृतिक |
कर्मठ | अकर्मठ / आलसी |
खगोल | भूगोल |
खिलना | मुरझाना |
ख्यात | अख्यात |
खग | मृग |
खण्डन | मण्डन |
खेचर | भूचर |
खास | आम |
गुप्त | प्रकट |
ग्रहीता | दाता |
गहरा | छिछला |
गमनीय | अगमनीय |
गत | आगत |
गण्य | नगण्य |
गमन | आगमन |
गम्भीर | चंचल |
गौरव | लाघव |
गगन | घरा |
गौण | मुख्य / प्रधान |
ग्रस्त | मुक्त |
गरल | सुधा |
गुरु | शिष्य / लघु |
गुण | दोष |
गेय | अगेय |
गुणाढ्य | गुणहीन |
ग्राह्य | त्याज्य |
गोपनीय | प्रकाशनीय |
गरिमा | लघिमा |
ग्राम्य | नगर |
गति | अवरोध |
गृहीत | व्यक्त |
प्रथित | विकीर्ण |
गुरुत्व | लघुत्व |
गूद | प्रकट |
गणतंत्र | राजतंत्र |
गद्य | पद्य |
गृहस्थ | संन्यासी |
घना | विरल |
घटक | समुदाय |
घरेलू | बाहरी/वन्य |
घटाना | बढ़ाना |
घात | प्रतिघात |
घातक | रक्षक |
घृणा | प्रेम |
चरित्रवान | चरित्रहीन |
चतुर | मूढ |
चातुर्य | मूर्खता |
चाटुकार | स्वाभिमानी |
चांचल्य | स्थैर्य |
चेतन | अचेतन |
चिरंजीवी | अल्पजीवी |
चित | अचित्त |
चिन्ता | प्रसन्नता |
चिरंतन | नश्वर |
च्युत | अच्युत |
चोर | साघु |
चर्चित | अचर्चित |
जोड़ | घटाव |
छात्र | शिक्षक |
छन्दबद्ध | छन्दमुक्त |
छुटकारा | बन्धन |
छल | सारल्य/निश्छल |
छादन | प्रकाशन |
छाया | आतप |
छाँह | धूप |
छद्म | व्यक्त |
ज्योतिर्मय | तमोमय |
ज्येष्ठ | कनिष्ठ |
सजातीय | विजातीय |
जटिल | सरल |
जड | चेतन |
ज्वार | भाटा |
जंगम | स्थावर |
जागरण | निदा |
जल | नीर |
जन्म | मृत्यु |
जीवन | मरण |
जीवित | मृत |
जायत | सुषुप्त |
जननी | जनक |
जितेन्द्रिय | इन्द्रियासक्त |
जय | पराजय |
ज्योति | तम |
जागृति | सुषुप्ति |
झूठ | सच |
झोपड़ी | महल |
झंकृत | निस्तब्ध |
ठोस | तरल |
डिग | अडिग |
ढंग | बेढंग / कुढंग |
दादस | त्रास |
ढालू | समतल |
तर्कपूर्ण | तर्कहीन |
ताप | शीत |
तिमिर | प्रकाश (ज्योति |
तुच्छ | महान |
तीक्ष्ण | कुंठित |
तामसिक | सात्विक |
तृष्णा | तृप्ति |
तीव्र | मन्द |
तुकान्त | अतुकान्त |
तनय | तनया |
तेजस्वी | निस्तेज |
तुष्ट | रुष्ट |
तारुण्य | वार्द्धव्य |
तन्वंगी | स्थूलांगी |
तरुणी | वृद्धा |
थोक | फुटकर अथाह |
थाह | रात्रि |
दिवा | वार्द्धव्य |
दीर्घ | हस्व |
देवता | दानव |
दूषित | सित |
दण्ड | पुरस्कार / क्षमा |
दूर | पास |
दुष्कर | सुकर |
दिव्य | लौकिक |
दूरदर्शिता | अदूरदर्शिता |
दुत | मन्थर |
दरिद्र | संपन्न |
दास | स्वामी |
द्रव | ठोस |
दुर्दिन | सुदिन सुयोग |
दुर्योग | संपन्न |
दुर्भाग्य | सौभाग्य |
दृश्य | अदृश्य |
दोषमोचन | अभिशप्ति |
देवर | जेठ |
दमित | उत्तेजित |
दुःखान्त | सुखान्त |
दुर्निवार | निवार्य |
दैत्य | देव |
दक्षिण | वाम / उत्तर |
दुष्कृति | सुकृति |
दीर्घकाय | कृशकाय |
दुर्लभ | सुलभ |
दानी | कृपण |
दीर्घायु | अल्पायु |
देह | विदेह लेन |
देन | अदेय |
देय | सुप्राप्य |
दुष्प्राप्य | अल्पायु |
दाता | सूम |
ध्वंस धीर | निर्माण |
धनी | अधीर |
धार्मिक | निर्धन |
दाता | अधार्मिक |
धीरोदात | धीरोद्धत |
धृष्ट | विनम्र / विनीत |
धवल | श्याम |
धीरता | अधीरता |
ध्रुव | अस्थिर |
नूतन | पुरातन |
निद्रा | अनिद्रा/जागरण |
जाग्रत | ‘सुषुप्ति |
नौकर | मालिक |
निर्माण | विध्वंस /दिनाश |
निरुग्णता | रुग्णता |
निर्दोष | सदोष |
निर्मल | मलिन |
नकद | उबार |
नर | नारी |
नख | शिख |
नत | उन्नत |
नेकी | बदी |
नित्य | अनित्य |
निर्लज्ज | सलज्ज |
निर्दय | सदय |
निन्दा | प्रशंसा स्तुति |
निष्पाप | सपाप |
निरक्षर | साक्षर |
नास्तिक | आस्तिक |
निषेध | विधि |
निरामिष | सामिष |
नागरिक | ग्रामीण |
निन्दनीय | प्रशंसनीय |
निषिद्ध | विहित |
निर्बुद्धि | बुद्धिमान |
निन्द्य | वन्द्य |
निरुद्ध | अनिरुद्ध |
निर्भीक | भयभीत |
निराधार | साधार |
निर्जीव | सजीव |
नकारात्मक | सकारात्मक |
निर्वाक | सवाक |
निर्बल | सबल |
निर्गमन | आगमन |
निरर्थक | सार्थक |
निःसीम | ससीम |
निष्कलंक | सकलंक |
निष्काम | सकाम |
निःशंक | सशंक |
निवृत्त | प्रवृत्त |
निरुद्विग्न | उद्विग्न |
निज | पर |
निष्कंटक | सकंटक |
प्रवृत्ति | निवृत्ति पौर्वात्य |
पाश्वात्य | अपेय |
पेय | अपरिपक्व |
परिपक्व | उत्तरकालीन |
पूर्वकालीन | अपोषित |
पोषित | स्त्रीत्व |
पौरुष | अग्र |
पृष्ठ | अपराह्न |
पूर्वाह्न | मन्द |
प्रखर | स्वायन्त स्वार्थ |
परायन्त | क्षीण |
परार्थ | गौण |
पुष्ट | विश्राम |
प्रधान | विजित |
परिश्रम | संक्षेपण |
परास्त | स्पष्ट |
पल्लवन | निष्पक्ष |
प्रच्छन्न | सकंटक |
पक्षपात | निवृत्ति पौर्वात्य |
प्रदत्त | आदत्त |
प्राची | प्रतीची |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
प्रयोग | अप्रयोग |
प्रभु | भृत्य |
प्रबुद्ध | बुद्धिहीन अनाच्छादन |
प्राच्छादन | कुख्यात |
प्रख्यात | उद्भ्रान्त |
प्रशान्त | कटोक्ति |
प्रियोक्ति | सामान्य |
प्रमुख | विषाद |
प्रसाद | विकासोन्मुख |
पतनोन्मुख | आगमन |
प्रस्थान | अवनति |
प्रगति | प्रेषिती |
प्रेषक | स्वाधीन |
पराधीन | विपक्ष |
पक्ष | म्लान |
प्रफुल्ल | हतोत्साहित |
प्रोत्साहित | पापमुक्त |
पापचेता | अग्रभाग |
पृष्ठभाग | अग्रगामी |
पश्चगामी | राजतंत्र |
प्रजातंत्र | आदत्त |
पैना | भोयरा |
प्रशंसक | निन्दक |
फूल | कांटा |
बोधगम्य | दुर्बोध |
बहुमत | अल्पमत |
बंजर | उर्वर |
बर्बर | सभ्य |
भाग्य | अभाग्य |
भय | निर्भय / अभय |
भोग्य | अभोग्य |
भक्ष्य | अभक्ष्य |
भूत | भविष्य |
भूषण | कुभूषण / दूषण |
भेद | अभेद |
भंजक | योजक |
भीषण | सौम्य |
भ्रांत | निभ्रांत |
भयाक्रान्त | भयशून्य |
भावी | भूत |
भोगी | योगी |
भारी | हल्का |
भोज्य | अभोज्य |
भाई | बहन |
मलिन | निर्मल |
मन्द | त्वरित |
महात्मा | दुरात्मा |
मनुष्य | पशु/राक्षस |
मित्र | शत्रु |
मूक | वाचाल |
मिलन | वियोग |
मधुर | कटु |
मन्थर | क्षिप्र |
महत्वपूर्ण | गौण |
मार्जित | अमार्जित |
ममता | निर्ममता / निष्ठुरता |
मूर्छित | सचेत |
मनसा | कर्मणा |
महायोगी | महाभोगी |
मृत्युंजय | मर्त्य |
मुदित | खिन्न |
मतभेद | मतैक्य |
मेघावी | मूर्ख |
मानव | दानव |
मृदुल | अभोज्य |
मिथ्या | सत्य |
मुक्ति/मोक्ष | बन्धन |
मान | अपमान |
मुक्त | बद |
मुद्रित | अमुद्रित |
मूल | निर्मूल |
महत्तम | लघुत्तम |
मानवीय | अमानवीय |
मुख | पृष्ठ |
मुश्किल | आसान |
मुनाफा | नुकसान |
मीठा | कड़वा |
मौन | मुखर |
मनुष्यता | पशुता |
मेहनती | आलसी |
मसृण | रूक्ष |
मानवता | नृशंसता |
यति | गृहस्थ |
युयुत्सा | मैत्री |
यथार्थ | कल्पित |
युद्ध | शान्ति |
योग | भोग |
याचक | दाता |
योग्य | अयोग्य |
यश | अपयश |
राष्ट्रप्रेम | राष्ट्रद्रोह |
राग | विराग |
रचना | ध्वंस |
रिपु | सुइद् |
रक्षक | भक्षक |
राजा | रंक |
रसिक | नीरस |
रोगी | निरोगी |
रुग्ण | स्वस्थ |
रिक्त | पूर्ण |
राजतंत्र | लोकतंत्र |
रत | विरत |
लोक | परलोक |
लिप्त | निर्लिप्त |
लुभावना | घिनौना |
लम्बा | ठिगना |
लज्जालु | निर्लज्ज |
लालसा | विरक्ति |
लघ | प्रदत्त |
सुप्रबन्ध | कुप्रबन्ध |
सुशील | दुश्शील |
समूल | निर्मूल |
संग | निस्संग |
सहमत | असहमत |
शुचि | अशुचि |
शीत | ग्रीष्म |
शकुन | अपशकुन |
शासक | शासित |
शिव | अशिव |
शठता | सज्जनता |
शिथिल | दृढ़ |
श्लिष्ट | अश्लिष्ट |
शारीरिक | मानसिक |
शक्तिमान | शक्तिहीन |
श्यामा | गौरी |
शूर | भीरु |
श्लाघ्य | अश्लाघ्य |
शिक्षक | विद्यार्थी / शिक्षार्थी |
शालीन | घृष्ट |
शब्द | निःशब्द |
शक्ति | क्षीणता |
शिखर | तल |
शोषक | पोषक |
श्वास | उच्छ्वास |
श्यामल | गौर |
श्लाघा | निन्दा |
शुभ | अशुभ |
शिख | नख |
श्रांत | अश्रांत |
श्रम | विश्राम |
श्रेष्ठ | निम्न |
श्रद्धा | घृणा / अश्रद्धा |
श्रुत | अश्रुत |
श्रृंखला | विश्रृंखला |
श्रव्य | दृश्य / अश्रव्य |
श्रवण | दर्शन |
श्रीमान | श्रीमती |
श्रीगणेश | इतिश्री |
हताश | आशावान |
हतोत्साह | सतोत्साह |
हास | रुदन |
हत्या | जीवनदान |
हल्का | भारी |
हरव | दीर्घ |
हरा | सूखा |
हित | अहित |
हार | जीत |
हिंसा | अहिंसा |
क्षत | अक्षत |
क्षति | लाभ |
क्षुद्र | विराट |
क्षुब्ध | शान्त |
क्षर | अक्षर |
क्षणिक | शाश्वत |
क्षमा | दण्ड |
ज्ञेय | अज्ञेय |
ज्ञात | अज्ञात |